ASTRONOMİYE
DOĞRU BİR ŞEKİLDE NASIL BAŞLAYABİLİRİZ?
Merhaba, ben
... yaşındayım ve astronomiye yeni başlıyorum. Gökyüzü
ve yıldızlar her zaman beni büyülemiştir. Bu işe doğru
olarak nasıl başlayabilirim, ilk atacağım adım ne
olmalı ?
Bu, astronomiye yeni başlayan
birçok insanın bulacağı cevaplardan çok daha iyisini hakeden bir
soru. Birçok amatör astronom yanlış yolu izlediklerinden kaybolurlar
ve şaşkınlığa uğrarlar, bunun sonucunda da
astronomiye olan ilgileri tamamen kaybolur. Çok sık yaşanan bunun
gibi tecrübeler halk arasında astronominin uğraşılması
son derece zor bir hobi olduğu izlenimini yaratır. Ama bu izlenim
yanlış ve gereksizdir.
Değişik
dergileri, gelenekleri ve etkin kulüpleri olan diğer hobiler
çaylakları doğru yola yönlendiren etkin yöntemler
geliştirmişlerdir. Peki biz neden bunu yapamayalım? Yeni
başlayanlar, önlerine, onları yönlendirecek birkaç basit ve iyi
seçilmiş yön işareti konulursa çok daha başarılı
olacaklar ve astronomiden almaları gereken zevki tam olarak
tadacaklardır.
Aşağıda
bu işe gönül vermiş olanları doğru bir şekilde
yönlendirecek olan birkaç nokta verilmiştir. Yardımcı
olması dileği ile...
·
Herşeyden önce astronomi
konusunda olabildiğince çok kaynak bulun (kitaplar, dergiler,
makaleler...) ve onları didik didik edin.
Astronomi herşeyden önce
KENDİ KENDİNİZE öğrenebileceğiniz bir hobi. Bunu da sürekli okuyarak,
araştırarak yapabileceğiniz aşikardır. Astronominin
zevki gizemli gecelerde yapılan entelektüel tartışmalar ve
bilimsel gözlemlerden çıkar. Birçok insanın ilk tepkisi telefona
sarılıp onları eğitecek birilerini veya biryerleri aramak
olur (örneğin kulüp, gözlemevi, herhangi bir kurs veya planetaryum gibi).
Bu bir dereceye kadar teşvik edici ve yardımcı olabilir ama
çoğu zaman, zaman kaybından başka bir şey değildir. Başkaları
size anlamadığınız konuları açıklamakta
yardımcı olabilir ama size herşeyi öğretemez. Eğer
başvuracak bir yeriniz yoksa iş başa düştü demektir. Bütün
bilgilere tek başınıza ulaşacaksınız, gözlemleri
kendiniz yapacaksınız. Bunu sadece siz KENDİ BAŞINIZA yapabilirsiniz.
Astronomi, kitaplar okuyarak ve kendi
kendini eğiterek öğrenilen bir hobidir.
·
Gökyüzünü çıplak gözle
inceleyin ve öğrenin.
Astronomi acık havada
yapılan bir hobidir. Dışarı çıkıp takımyıldızların
şekillerini ayırd etmeye ve en parlak
yıldızlarının isimlerini ezberlemeye çalışın.
Bu gözlemlerle gökyüzünün günlük ve mevsimlik değişimini de
yakalamaya çalışın. Her mevsimde hangi
takımyıldızları görünüyor, hangileri iyi gözlenebiliyor
hangileri gözlenemiyor dikkat edin. Mitoloji kitapları size
takımyıldız isimlerinin nereden
kaynaklandığını ve neden öyle isimlendirildiklerini
öğretecektir. Bunun yanında genel kültürünüzün gelişmesinde de
katkıda bulunacağını söylememe herhalde gerek yoktur.
·
Kesinlikle teleskop almaya
acele etmeyin !!!
Bir çok hobiye başlamak
için büyük miktarda paraya ihtiyaç vardır. Fakat astronomi böyle bir
başlangıç ücreti ne ihtiyaç duymayan nadir hobilerden biridir.
Tersine, büyük miktarda para harcamak sizi doğru yola sokmaz. Amatör astronomiye başlayanların
yaptığı en büyük hata bu işe başlamak için çok büyük
miktarlarda para harcamanın onları sonuca hızlı ve kesin
bir şekilde ulaştıracağını düşünmeleridir.
Ama işler böyle yürümez. Teleskobu veya herhangi bir gözlem
aracını verimli bir şekilde kullanabilmeniz için herşeyden
önce gökyüzünü ve takımyıldızları çıplak gözle
tanımanız, gök atlasını kullanarak onlardaki gök
cisimlerinin konumunu doğru bir şekilde tanımlayabilmeniz,
teleskobunuzun neler yapabildiğini ve neler
yapamadığını bilmeniz ve aradığınız
gökcismini bulmak ve tanımlayabilmek hakkında bazı temel
bilgilere sahip olmanız şarttır.
En başarılı ve
uzun ömürlü amatör astronomlar bu işe en az donanımla
başlayanlardır. Araçlarındaki eksikliği eğitim,
gökyüzü bilgisi, harita kullanımı ve çıplak gözle gözlem
konusundaki yeteneklerini arttırarak kapatırlar. Bu yetenekler
gelecek için yapılan büyük bir yatırımdır.
Peki kısa bir yol var
mıdır? Elbette. Son yıllarda giderek yaygınlaşan
bilgisayarlı ve tam otomatik teleskoplar. Onları kullanmak için
herhangi bir gökyüzü bilgisine sahip olmanız gerekmez. Ama amatör astronom
ruhuna da elveda demeniz gerekir... Siz gökyüzü avcılığı
ile uğraşırken ve bu işten olabildiğince zevk
alırken bu tür teleskoba sahip arkadaşlarınızın bütün
geceyi teleskobun elektroniği ve ayarı ile uğraşmakla heba
ettiklerini görebilirsiniz.
·
Dürbün ile başlayın.
Bir dürbünün ilk teleskop
olması icin çok fazla sebep vardır. Dürbünler gökyüzünü geniş
açıda ve bizim gördüğümüz şekilde gösterirler. Bu da
baktığınız yönu bulmanız açısından
önemlidir. Teleskoplarda görüntü ters olur (sağ- sol ve alt- üst) ve çok
dar açıları gösterdikleri için hedefi bulmak daha zordur. Ayrıca
dürbünler teleskoplara gore çok daha ucuzdurlar, daha kolay bulunabilirler ve
taşınması ve bakımı daha kolaydır.
Dürbünlerin performansı
şaşırtıcı derecede iyidir ve kesinlikle sizin
saygınızı kazanmak için yeterlidir. Sıradan 7 veya 10 büyütmeli
bir dürbün çıplak gözle olan görüşünüzü normal bir teleskop kadar iyi
arttırır çünkü daha geniş bir açıyı gösterir. Bu da 1/
10 fiyatına yolun 1/ 2 sinin geçilmesi demektir, ki bu fiyat/ yararlılık
olarak oldukça iyi bir orandır.
Benim tavsiye
edebileceğim 10x50 lik bir dürbün bu iş için idealdir. Ayrıca
8x50, 15x50 veya 20x50 de gayet uygun bir seçim olur. Dürbünlerde mercek
çapının büyük olması her zaman daha iyi sonuç verir. Ayrıca
optik elemanların da kaliteli olması önemlidir. Fakat en sıradan
dürbün bile sizin amatör astronomi kariyerinize katkıda bulunacaktır.
Bir dürbün sahibisiniz
diyelim, peki onunla ne yapabilirsiniz? Ay yüzeyini inceleyerek eğlenceli
saatler geçirebilirsiniz veya Samanyolu nu tarayabilirsiniz ama bu belirli bir
sure sonra yetersiz kalır. Bununla beraber
takımyıldızlarını öğrenirseniz ve
ayrıntılı gökyüzü haritasına sahipseniz dürbünler sizi ömür
boyu meşgul tutabilir.
Bir dürbün Messier
kataloğundaki cisimlerin büyük çoğunluğunu, yıldız
kümelerini, galaksileri, bulutsuları, Jüpiter in dört büyük uydusunun
hareketlerini, Venüs ün
değişen yüzünü, Satürn ün halkasını, parlak asteroitleri,
kuyrukluyıldızları, Ay daki düzinelerce krateri, düzlüğü
ve yükseltiyi, çift yıldızları ve değişen
yıldızları gözlerinizin önüne serecektir. Yeter ki nereye ve
neye nasıl bakacağımızı bilelim.
·
Haritaları ve rehber
kitapları ciddiye alın.
Denizciler gibi
astronomların da çok iyi haritalara ihtiyacı vardır. Çok
kaliteli ve hassas haritalar bize gökyüzünün derinliklerinde
saklanmış olan sönük cisimleri avlamamıza yardımcı
olacaktır. Rehber kitaplar bize neyi avlamamız gerektiğini ve
avlanan cismin doğasını açıklayacaktır.
·
Diğer amatörlerle temas
kurun.
Bu şehrinizde bulunan
kulüplere, topluluklara üye olmakla veya internet üzerinden değişik
yazışma listelerine kaydolmakla yapılabilir.
·
Teleskop zamanı
geldiğinde çok çok araştırın ve bu konuda çok titiz olun!!!
Hazır olduğunuzu siz
kendiniz anlayacaksınız. Artık saatlerinizi, günlerinizi katalog
ve broşürlere dalmış halde geçiriyorsunuz. Değişik
teleskopları biliyor, onlarla neler yapılabileceğini ve
özelliklerini biiyorsunuz. Artık teleskop alma zamanı gelmiştir
!!!
Bu aşamaya gelindiğinde
kılı kırk yarmak gerekir. Kaliteden kesinlikle taviz vermeyin. Oyuncak
mağazalarında satılan ve teleskop olduğu iddia edilen o
plastik oyuncakları kesinlikle unutun. Teleskop bu iş için
özelleşmiş mağazalarda satılır ve KESİNLİKLE
BİR OYUNCAK DEĞİLDİR !!! Kaliteden hiç bir şekilde
ödün veremeyeceğiniz bir noktadasınız. Alacağınız
teleskobun iki temel unsuru vardır: Birincisi sağlam, yere iyi oturan
ve sessiz çalışan bir ücayak,
ikincisi yüksek kalitede optiğe sahip teleskobun
kendisi. Büyük bir teleskoba sahip olmak isteyebilirsiniz fakat
taşınabilirlik ve rahatlığı gözardı etmemeniz
gerekir. Bir teleskop dışarı
çıkaramayacağınız, kurup kolay bir şekilde
kullanamayacağınız kadar ağır olmamalıdır.
Eski bir deyişe kulak vermek faydalı olabilir:
EN İYİ TELESKOP EN
RAHAT KULLANDIĞIN TELESKOPTUR
Satın alamıyor
musunuz? Acele etmeyin, paranızı biriktirmeye devam edin. Daha
düşük fiyata alacağınız ikinci sınıf ve
istediğiniz özelliklere sahip olmayan teleskop sizi büyük bir hayal
kırıklığına uğratabilir. Bu para biriktirme sırasında
yapacağınız gözlem ve çalışmalar tecrübelerinizi daha
da arttıracak ve bunlarla elde edeceğiniz yetenekler teleskop
kullanımında size gerekli olacak yeteneklerin ta kendisi
olacaktır.
·
Ego nuzdan uzaklaşın.
Bencilliği ve kendinizi
tatmin etmeyi unutun. Astronomi sabır ve alçakgönüllülüğü gerektirir,
kendinizi buna hazırlayın. Bütün bir hafta
hazırlandığınız ve sabırsızlıkla
beklediğiniz gözlem günü geldiğinde havanın kapanması ve
yağmur yağması, gök cisimlerinin uzaklığı ve
sönüklüğü veya bir atmosfere sahip olmamız karşısında
yapabileceğiniz hiç bir şey yok. Evrenin kuralları bizim
isteğimize göre işlemez, biz kendimizi onlara göre ayarlamak
zorundayız.
·
Rahatlayın ve işin
tadını çıkarın.
Hiçbir zaman bu işi
sadece ve sadece zevk aldığınız için
yaptığınızı unutmayın. Merceklerin temizliği
ve kusursuzluğu, tuttuğunuz notların düzeni hakkında
saplantılı ve zorlayıcı olmaya hiç gerek yok. Kusursuzluk
var olmayan bir şeydir, ne kadar para harcadığınız hiç
önemli değil.
Kendinizi işe yarar
birşeyler yapmaya zorlamayın. Amatör astronominin en verimli
kısmı bilimsel veri toplamadır; gecenin gizemli
karanlığına dalıp insanlığın bilgi ufkunu
bir toz parçası kadar da olsa genişletmek ve bilimin yararına
kullanılabilecek bir parça bilgiyi kayıtlara geçirmektir. Bu çok
basit ama bir o kadar etkili ve doğru bir iştir. Böyle bir
çalışma sizi sıradan bir gökyüzü gözlemcisinden uzay
fanatiğine dönüştürecektir.
Amatör astronomi huzur verici
ve eğlenceli olmalıdır. Kendinizi okülerinizin
kırıcılık kusurları ve Pluto nun sönüklüğü ile
ilgili sıkıntıya soktuğunuzu
anladığınız anda hemen başınızı
kaldırın, derin bir nefes alın ve bu işi ondan zevk
aldığınız için yaptığınızı hemen
aklınıza getirin. Sonuçta dünyayı siz
kurtarmayacaksınız, sadece eğlenmenize bakın...
YENİ BAŞLAYANLAR İÇİN
ÖNEREBİLECEĞİM BİRKAÇ KAYNAK
1- Gökyüzü
haritası:
Gök atlası ve haritalar. Örneğin Bilim ve Teknik, Sky & Telescope
dergilerinde aylık haritalar bulabilirsiniz. Gökyüzünü
tanıyalım- M. Emin Özel / TÜBİTAK yayınları.
2- Temel
astronomi kitabı:
Astronominin temel kavramlarını açıklayan kitaplarınız
olmalı. Örneğin İstanbul ve Ege Üniversitelerinin Temel
Astronomi kitapları. Ayrıca Messier Kataloğunuz da olmalı
(Ege Üniversitesinin var, yabancı kaynaklar ise istemediğiniz kadar çoktur).
3- 6.
kadire kadar olan bir gök atlası: Örneğin Sky Atlas 2000, Burnham s Celestial
Handbook gibi.
Erkan YÜCEL
Ali Kuşçu Astronomi Topluluğu