Gökyüzü fotoğrafçılığı olarak adlandırabileceğimiz astrofotoğrafi, belki de gözlemsel astronomideki en heyecanlı çalışmadır. Özellikle amatör astronomların çalışmalarının çok büyük bir kısmını astrofotoğrafi oluşturur.
Astrofotoğrafi genel olarak iki aşamaya ayrılabilir: Gökcisimlerinin fotoğraflarının çekilmesi, Görüntülerin ortaya çıkartıldığı karanlık oda çalışması. Yapılacak gözlemin çeşidine göre farklı donanımlar ve teknikler kullanılsa da astrofotoğrafinin temelinde şu unsurlar bulunur:
GÖZLEM YERİ: Işık kirlenmesinin mümkün olduğu kadar az olduğu, etrafı
açıklık, zemini sağlam ve hava şartları uygun bir gözlem yeri.
GÖZLEM ALETİ: Teleskop (aynalı/mercekli), refleks/Leica sınıfı fotoğraf
makinası (üçayaklı).
FOTOĞRAFİK KAYIT MALZEMESİ: Fotoğrafik cam plâk, fotoğraf filmi.
ODAK DÜZLEMİ AKSESUARLARI: Fotoğraf makinası, plak kasası, mekanik
bağlantı adaptörleri, filtreler.
GÖK HARİTASI: Gözlem yerinin enleminden görülebilecek takımyıldızları
ve diğer belirgin gökcisimleri içermelidir.
EL FENERİ: Kırmızı ışık veren ufak bir el feneri.
NOT DEFTERİ ve SAAT
Astrofotoğrafi'de Görüş Kalitesi
(Seeing)
İyi bir gökyüzü fotoğrafı çekebilmek için gözlem yerinin kalitesini belirleyen
en önemli parametre görüş kalitesidir (seeing). Gözlemcinin kendisi tarafından
oluşturulan etkilerle ve gözlem yerininin çevresindeki şartlarla yakından
ilgili olan görüntü kalitesini etkileyen faktörler ve alınabilecek önlemler
aşağıdaki resimlerle anlatılmıştır.
Astrofotoğrafi'de Teknikler
Gökyüzü fotoğrafçılığında kullanılacak optik sistemleri teleskoplar (aynalı/mercekli)
ve fotoğraf makinaları olarak iki temel gruba ayırabiliriz. Fotoğraflanacak
gökcisminin veya gökyüzü alanının özelliğine, gözlem süresine ve gözlem yerinin
görüş kalitesine göre kullanacağımız tekniği seçmemiz gerekir. Aşağıda en
sık uygulanan teknikler ele alınmıştır.
Fotoğraf Makinası + Üç Ayak Tekniği
(Star Trails Photography)
Bu teknik en az donanım gerektirir. Bir üçayak, poz süreleri ve objektif ayarları
seçilebilen "refleks/Leica/SLR" sınıfı bir fotoğraf makinası, bir deklanşör
kablosu ve şehir ışıklarından uzak, temiz bir gökyüzü, aşağıda görülen uzun
poz süreli fotoğrafları almak için yeterlidir. Üçayak üzerine monte edilen
fotoğraf makinası sabit olduğundan "B" konumu kullanılarak yeterince uzun
poz süresi verildiğinde Dünya'nın dönmesi sonucu gökküresindeki yıldızlar
film üzerinde izler bırakacaktır. Bu tip fotoğrafları çekerken makina objektifi
sonsuza ayarlanmalı ve diyafram açıklığı orta değerlerde olmalı. Diyaframın
kısılması objektiften giren ışık miktarını azaltır ve poz süresini uzatır.
Buna karşın, görüntünün kenarlarındaki mercek deformasyonunu ortadan kaldırırarak
görüntü kalitesini arttırır.
Fotoğraf Makinası + Takip
Sistemi Tekniği (Piggyback Photography)
Bu teknikte fotoğraf makinası, objektifi çıkartılmadan, diyaframı biraz kısılarak
ve mesafe ayarı sonsuzda olacak şekilde takip mekanizması olan bir teleskop
üzerine aşağıda görüldüğü gibi bağlanır.
Schmidt-Cassegrain türü teleskopta "Piggyback" tekniği
Bu bağlantı için gerekli parça (piggyback bracket) standart teleskop aksesuarları
arasındadır. Meraklılar, bir parça metal ve bazı el aletleri ile bu parçayı
kolayca yapabilir.
Bu sayede teleskop ile herhangi bir gözlem yapılırken aynı zamanda sözkonusu bölgenin daha geniş alanlı bir fotoğrafı da alınabilir. Takip mekanizması çalıştığı için fotoğraf makinası tarafından çekilen uzun pozlarda izler oluşmayıp aşağıdaki fotoğraflardaki gibi görüntüler elde edilebilir.
|
|
|
|
|
|
|
|
Bu teknikte teleskobun görüş alanından maksimum yararlanılarak diğer tekniklere göre (piggyback tekniği hariç) daha geniş alan elde edilir. Işık toplama gücü daha fazla olduğundan kısa poz sürelerinde keskin görüntüler alınabilir. Aşağıda bu teknikle alınmış fotoğraflar görülmektedir.
Takip Kontrollü Birincil Odak Tekniği (Guided
Prime Focus Photography)
Aşağıda M42 örneğinde olduğu gibi, uzun poz süresi gerektiren astrofotoğrafik
çalışmalarda iyi görüntülerin alınabilmesi için teleskobun gökcismini çok
iyi takip etmesi gerekir. Teleskoplarda kullanılan motorlu/kurmalı takip sistemlerindeki
elektronik/mekanik hatalardan, teleskobun kutup ayarlarındaki küçük sapmalardan
veya gökcisminin konumuna göre teleskop dengesinin mükemmel olmamasından
dolayı takip işlemi sırasında saat ekseninde kaymalar olur (deklinasyon ekseninde
de kaymalar teleskopta mekanik problemlere işaret eder). Bu kaymalar periyodik
olabileceği gibi düzensiz de olabilir. Hemen her teleskopta az ya da çok
bu hata olabileceği için poz sırasında gözlemci tarafından bizzat veya "autoguider"
adı verilen CCD'li sistemlerle otomatik olarak bu hatanın sürekli telafi
edilmesi gerekir
Profesyonel sistemlerde, takip edilecek parlak bir yıldızın görüntüsü bir video monitöründen izlenerek gerekli düzeltmeler yapılır veya yıldızın odak düzlemindeki konumunu sürekli kontrol edip kayma olduğunda takip motorlarına gerekli sinyalleri gönderen CCD'li sistemler kullanılır. Amatör çalışmalarda bu iş için "off-axis guider" adı verilen mekanik-optik bir bağlantı adaptörü kullanılır. Bu parça sayesinde, aynı anda hem fotoğraf çekimi yapılabilir hem de teleskobun gördüğü gökyüzü alanının bir kısmı gözmerceğinden görülebilir. Gözmerceği olarak aydınlatmalı ve çapraz ince telleri olan (retikül) odak uzaklığı küçük (8-9 mm) özel bir retikül kullanılır. Takip edilecek yıldız Fotoğraf çekimi başlamadan önce retikülün ortasına getirilir ve poz süresince teleskobun takip düzeltmeleri kullanılarak konumunun değişmemesi sağlanır
|
|
|
|
Gözmerceği Projeksiyonu Tekniği (Eyepiece
Projection Photography)
Özellikle Güneş Sistemi'ndeki yakın cisimlerde daha fazla büyütme elde edebilmek
için kullanılan bir tekniktir. Bunun için fotoğraf makinasını teleskoba bağlayan
ve içine gözmerceği yerleştirilebilen bir uzatma tüpü kullanılır (tele extender).
Aşağıdaki fotoğraflardan görüleceği gibi gözmerceği teleskop ile fotoğraf
makinası arasında kalmaktadır. Gözmerceğinin arkasında oluşan ve uzaklıkla
artacak şekilde büyüyen görüntü (projeksiyon) fotoğraf makinası ile çekilir.
Bu teknikte ışık kaybı büyük olduğundan dolayı gözmerceği ile makina arasındaki
uzaklık çok olmamalı, gözmerceğinin odak uzaklığı fazla küçük olmamalı ve
parlak gökcisimleri (Ay, Güneş, gezegenler) çalışılmalıdır.
|
|
|
|
|
|
Schmidt-Cassegrain ve Newton Türü teleskoplarda gözmerceği projeksiyonu tekniğinin uygulanışı.