DERS 12: ASTRONOMİK ALETLER - II

Dersin Konuları

• İnterferometreler
• Teleskobun neresine takılır
• Dünyada ve çevremizde bulunan teleskoplar

İnterferometreler

• İnterferometre küçük teleskopların birbirlerinden uzaklarda yerleştirilmesi ile ortaya çıkarılan büyük çaplı teleskopların tek bir teleskopmuş gibi çalışmasıdır.
• Kabaca en büyük teleskopun ulaşabilceği yüksek ayırma gücüne bu sayede ulaşılabilmektedir.

İnterferometrelerin Özellikleri

• Avantajı: Tek büyük bir teleskop oluşturmaktan daha ucuzdur.
• Dezavantajı: Fotonların çoğu çanaklar arasında kalan boşluğa düşmektedir.
• Bu nedenle interferometreler mükemmel açısal ayrırma gücüne sahip olmasına rağmen tek bütün bir teleskop çanağındandan elde edilen duyarlılığından daha kötü duyarlılığa sahiptir.

Radyo İnterferometreler

• İnterferometrelerin çoğu radyo bölgededir.
• The Very Large Array (VLA)
• 27 radyo çanağından oluşmaktadır, bunların herbirinin çapı 25 m kadardır ve Y biçiminde bir yapıda yerleştirilmiş olup uçlar arası 20 km uzunluktadır.
• Bu yapısıyla bu teleskop 40 km çapında bir teleskopu simüle etmektedir.
• 2 cm dalgaboyundaki açısal ayırmagücü yaklaşık 0.1" kadardır.
• Could see a dime in Elmira!

 
• The Very Long Baseline Array (VLBA)
• 10 radyo çanağından oluşmaktadır, herbirinin çapı 25 m kadardır ve Dünya çapında Hawaii'den Virgin Adalarına kadar çok büyük bir alan kaplamaktadır.
• Yaklaşık 16,000 km çapında bir teleskopu simüle etmektedir.
• 2 cm dalgaboyundaki açısal ayırmagücü yaklaşık ~0.0003" !! kadardır.
• Could "split a hair" in Elmira!

Teleskoplar Hakkında Özet

• Mercekli teleskoplar en iyisidir.
• Büyük teleskoplar daha fazla foton toplar => büyük daha iyidir.
• Açısal Ayırmagücü: teta ~ lamda / D

=> büyük daha iyidir.
• İnterferometre büyük aperture'in simülasyonunu sağlar. (Interferometry allows a large aperture to be simulated.)

Teleskopu Nereye Yerleştirmek Gerekir

• Herkes (astronomlarda dahil olmak üzere) bir yer isterler, fakat her yer aynı değildir.
• Bitkinin yşaması için elverişsiz olan dağların tepelerinde
• "görüş" ün en iyi olması için
• Büyük şehirlerden uzakta
• İşık kirlenmesinden kaçınmak için
• Fakat buda herzaman yeterli değildir!
• -- Ain't no mountain high enough!

• Farklı dalgaboylarında farklı cisimler görülebilmektedir:

Getting Rid of the Atmosphere

• Yer yüzeyinde spektrumun sadece birkaç parçası geçirgendir (çoğunlukla görünür ve mm -cm radyo bölgede). Geriye kalan bölgeler opaktır yani atmosferimizden geçmez.
• Görünür bölgede atmosferin türbülans hareketleri görüşü etkilemektedir.
• Teleskopları atmosferin üst kısımlarına yerleştirmek gerekir!
• Böylece "görüş" problemi elimine edilmiş olur.
• Atmosferin soğurucu katmanın üstüne çıkılır.
• Olasılıklar
• Hava Gözlemevleri (Airborne Observatories)
• Balonlarla
• Uzay Temelli Gözlemevleri (Spacebased observatories)

Uzay -- Yakın Gelecekte

• Gözlemevleri ve gözlenen dalgaboyları:
• Einstein: X-ışın
• IRAS (Infrared Astronomical Satellite- Moröte Astronomi Uydusu)
• Hubble Space Telescope (Hubble Uzay Teleskopu): UV, Optik
• GRO: Gamma Ray Observatory (Gama Işın Gözlemevi)
• ISO: Infrared Space Observatory (Moröte Uzay Gözlemevi)
• Gelecekte:
• AXAF: Advanced X-ray Facility (Geliştirilmiş X-ışın Uydusu)
• SIRTF: Space Infrared Telescope Facility (Kırmızıöte Uzay Teleskop Uydusu)